İklim krizinin etkileri, sürdürülebilirlik çalışmalarını giderek daha önemli bir hale getiriyor. İşletmeler, tüm süreçlerini çevre dostu ve sürdürülebilir hale getirmek için projeler geliştiriyor. Bu aşamada en sık kullanılan yöntemlerden biri de Yaşam Döngüsü Analizi (LCA)’dir. LCA, ürünlerin üretiminden atıkların bertarafına kadar geçen süreçte ortaya çıkan çevresel etkilerin hesaplanmasına yarar. LCA sonuçları, verimlilik ve sürdürülebilirlik çalışmalarında işletmelere yol haritaları sağlar. Peki LCA nedir? İşletmeler için neden önemli? Bu soruların yanıtlarını yazımızda sizin için derledik.

LCA nedir?

LCA, İngilizce’deki Life Cycle Assesment kelimelerinin baş harflerinden oluşuyor. Yaşam Döngüsü Analizi anlamına geliyor. Bir ürünün, malzemenin, sürecin veya faaliyetin oluşturabileceği potansiyel çevresel etkileri değerlendirmeye yarıyor. Ham maddenin çıkarılması, üretim, lojistik, tüketim ve atıkların yönetilmesine kadar tüm süreçleri ele alan LCA, kapsamlı bir analiz sunuyor. Bu sayede ürün ve süreçlerin çevresel etkilerini artıran noktalar tespit edilip yeniden tasarlanabiliyor.

LCA analizinin tutarlılığını sağlamak için Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) tarafından hazırlanan iki standart bulunuyor. ISO 14040 ve ISO 14044 adındaki bu standartların görevi, LCA’nın ilkelerini ve aşamalarını belirlemek. Bu kapsamda aşağıdaki dört aşamanın uygulanması gerekiyor:

Hedef belirleme ve kapsam tanımlama
İlk adım, analizin amacını ve kapsamını belirlemektir. Bir petrokimya ürünü olan diş fırçasının çevresel etkilerinin incelenmek istendiğini varsayalım. Hedef, diş fırçasının yaşam döngüsü boyunca hangi çevresel etkileri yarattığını anlamak olabilir. Bu aşamada analizin sınırları çizilir ve hangi etkilerin değerlendirileceği belirlenir. Sera gazı emisyonları, enerji tüketimi, su kullanımı gibi etkiler bu aşamada tanımlanır.

Envanter analizi
Bu aşama, diş fırçasının üretiminden atılana kadar olan yaşam döngüsünü ele alır. Tüm bu süreçler boyunca kullanılan kaynakların ve oluşan atıkların detaylı bir envanteri oluşturulur. Kullanılan malzemelerin türleri, miktarları ve kaynakları belirlenir. Bu envanter, genellikle enerji ihtiyacı, ham madde tüketimi, su kullanımı gibi verileri içerir.

Çevresel etki değerlendirmesi
Envanter verileri, çevresel etkileri hesaplamak için kullanılır. Bu aşamada, süreçlerin meydana getirdiği atıklar ve emisyonlar gibi doğaya olumsuz etkisi olan çıktılar değerlendirilir. Örneğin, diş fırçasının üretimindeki enerji tüketimi, sera gazı emisyonu açısından ele alınır.

Yorumlama ve sonuçların analizi
Çevresel etki değerlendirmesinin ardından sonuçlar yorumlanır ve analiz edilir. Hangi çevresel etkilerin daha öncelikli olduğu belirlenir. Buna göre yapılması gerekenler tespit edilir. Diş fırçası örneğinden ilerleyelim. Üretimde kullanılan enerji, yenilenebilir kaynaklardan elde edilirse emisyonlar azaltılabilir.

LCA analizi nasıl yapılır?

LCA analizi yapılırken altı temel adımdan oluşan 6RE felsefesi kullanılır. Sürdürülebilirlik için önemli bir rehber olan 6RE felsefesinin adımlarını birlikte inceleyelim:

1. Re-think (Yeniden etraflıca düşünmek)
Re-think ilkesi ürünün veya sürecin işlevini ve çevresel etkilerini baştan sona değerlendirmeyi gerektirir. Bu aşamada detaylı bir analiz yapılır ve daha çevreci ve sürdürülebilir alternatifler araştırılır.

2. Re-duce (Azaltmak)
Azaltmak anlamına gelen Re-duce ilkesi, ham maddelerin ve enerjinin kullanımını en aza indirmeyi hedefler. Malzemelerin verimli kullanılması, enerji tasarrufu sağlanması ve atık üretiminin azaltılması gibi önlemleri içerir. Tüketimin azaltılmasıyla çevresel etkilerin de azalması amaçlanır.

3. Re-place (Yer değiştirmek)
Bu ilke, zararlı maddeleri daha az zararlı olanlarla değiştirmeyi amaçlar. Kimyasal maddelerden ürün tasarımına kadar çevresel etkilere neden olan tüm unsurlar, daha çevre dostu seçeneklerle değiştirilir.

4. Re-cycle (Geri dönüşüm)
Re-cycle ilkesi, ürün veya ambalaj tasarımında geri kazanılabilir materyallerin kullanılmasını vurgular. Geri dönüşüme uygun malzemelerin seçimi, ürünün ömrü sona erdiğinde kaynakların tekrar kullanılmasını kolaylaştırır.

5. Re-use (Yeniden kullanım)
Re-use, ürünlerin tekrar kullanılabilir şekilde tasarlanmasını teşvik eder. Ürünlerin dayanıklılığını artırmak ve kullanıcıların ürünleri uzun süre boyunca tekrar kullanmalarına olanak tanımak amaçlanır.

6. Re-pair (Onarmak)
Re-pair ilkesine göre ürünlerin onarıma uygun olarak tasarlanmasını gerekir. Dayanıklı ve tamir edilebilir ürünler, kullanıcıların onları atmak yerine onarmalarını mümkün kılar. Bu da atık miktarını azaltarak kaynakların korunmasına yardımcı olur.

LCA çeşitleri neler?

Yaşam Döngüsü Analizi’nin farklı odaklara sahip üç çeşidi bulunuyor:

Cradle to cradle (Beşikten beşiğe)
Bu yaklaşım, ürünlerin yaşam döngüsünün tamamını değerlendirmeye alır. Ürünlerin sonunda atık olarak değil, yeniden kullanılabilir veya geri dönüştürülebilir malzemeler olarak tasarlanmasını teşvik eder. Yani, ürün tasarımından başlayarak döngünün tekrar kullanılabilir veya doğaya zarar vermeyen bir şekilde sona ermesini hedefler. Öncelikli olarak atıkların kaynak olarak yeniden kullanılmasına odaklanır.

Cradle to grave (Beşikten mezara)
Cradle to gave yaklaşımı, ham maddenin elde edilmesinden atığın tasfiyesine kadar olan süreçlerle ilgilenir. Ürünün kullanım ömrü sona erdiğinde nasıl bir çevresel etkiye sahip olduğunu değerlendirmek için kullanılır.

Cradle to gate (Beşikten kapıya)
Cradle to gate sistemi ise ürünün üretim aşamasından son tüketiciye ulaşana kadarki süreci kapsar. Ancak, ürünün son kullanıcının eline geçtikten sonraki aşamalarını dikkate almaz. Kolaylıkla geri dönüştürülebilir şekilde tasarlanan ürünler için kullanılır.

LCA neden önemli?

Dünyada sürdürülebilirliğin önemi artıyor. Önlem almak için küresel eylem çağrıları gün geçtikçe çoğalıyor. Bu kapsamda işletmelerin LCA yöntemini kullanmaları, çevresel etkilerini azaltmalarından rekabet gücüne kadar çeşitli faydalar sağlayabiliyor. İşte bunlardan bazıları:

“İşletmelerin LCA yöntemini kullanmaları, çevresel etkilerini azaltmalarından rekabet gücüne kadar çeşitli faydalar sağlayabiliyor.”

• Çevresel etkilerin değerlendirilmesi ile hangi etkilerin, nerede ve ne zaman oluştuğu anlaşılabilir.
• Olası çevresel etkiler gerçekleşmeden belirlenerek ürün veya süreçler sürdürülebilirlik hedefleriyle tasarlanabilir.
• Ürünün veya sürecin karbon ayak izi belirlenerek azaltma çalışmaları yapılabilir.
• Çevresel etkilerin tanımlanması, iyileştirme fırsatlarının görülmesini mümkün kılabilir. Bu sayede enerji ve kaynaktan tasarruf sağlanabilir.
• Sürdürülebilirliğini artıran şirketler, pazar payını ve itibarını yükseltebilir.
• Enerji verimliliği ve kaynak kullanımı optimizasyonu gibi sürdürülebilirlik önlemleriyle maliyetler azaltılabilir.

Sonuç olarak Yaşam Döngüsü Analizi (LCA), işletmelerin çevresel etkilerini değerlendirmek, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak ve rekabet üstünlüğü sağlamak için kullanabileceği güçlü bir araçtır. Sadece çevresel değil aynı zamanda ekonomik ve toplumsal boyutları da içerir. İşletmeler böylelikle daha sürdürülebilir ve çevre dostu ürünler geliştirme konusunda büyük adımlar atabilirler. Bu hem işletmelerin hem de gezegenimizin geleceği için önemlidir.

SOCAR Türkiye olarak biz de çevresel etkilerimizi en aza indirgemek için çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Karbonsuzlaşma stratejimiz kapsamında 2035 yılı itibarıyla sera gazı emisyonlarında yüzde 40 azaltım, 2050 yılı itibarıyla ise net sıfır emisyona ulaşmayı hedefliyoruz.

COP26 ve Avrupa Parlamentosu’nun CBAM düzenlemesi ile petrol ve gaz sektöründe sürdürülebilirlik çalışmaları önem kazandı. Bu alanda hazırlanan mevzuatlarla birlikte yerli ve yabancı müşterilerimizin petrokimya ürünlerimiz için karbon ayak izi ve LCA çalışmaları talep ettiğini gördük. Talepleri karşılamak adına ürünlerin çevresel etkilerini hesaplamak için Yaşam Döngüsü Analizi’ni sistemimize uyarladık. Böylelikle üretim sırasında hem ürün hem de birim bazında hesaplamalar yapabiliyoruz.

LCA çalışmalarımız doğrultusunda İzmir Ekonomi Üniversitesi ile ACN (Acrylonitrile) ve C4 ürünlerinin Yaşam Döngüsü Analizi Projesi’ni başlattık. Proje, Petkim’in sürdürülebilirlik açısından müşteri beklentilerini karşılaması, üretim süreçlerinde verimliliğin artırılması, çevresel etkilerinin azaltılması ve önümüzdeki dönemde gerçekleşecek Sınırda Karbon Düzenlenmesi’ne hazırlıklı olmak açısından önem taşıyor.

Proje kapsamında STAR Rafineri’ye ham petrol girişinden Petkim’e naftanın aktarımıyla devam eden süreci ele alıyoruz. ACN ve C4 ürünlerinin üretimi sırasında oluşan karbon ayak izi, su tüketimi, asitifikasyon gibi çevresel etkileri hesaplıyoruz. Sürdürülebilir bir gelecek için sektöre öncülük ediyoruz. Bugünün enerjisiyle daha güzel yarınlar için çalışıyoruz.