Tüm dünyada Endüstri 5.0 kavramına yönelik gitgide artan bir merak var. Sanayileşmenin bir sonraki adımı olarak görülen Endüstri 5.0 insan merkezli, yapay zekâ ile birlikte çalışan bir endüstriyel dönüşümü ifade ediyor. Şimdi bu kavramı biraz daha ayrıntılı olarak ele alalım.

Endüstri 5.0 nedir?

Endüstri 4.0 yaklaşımının tamamlayıcısı niteliğindeki Endüstri 5.0, robotlar ve akıllı makinelerle, yapay zekânın hayatımıza kattığı dinamiklerle birlikte çalışan insanların iş birliğini ifade ediyor. Bu robotlar, nesnelerin İnterneti (IoT) ve büyük veri gibi ileri teknolojilerden yararlanarak insanların daha iyi ve daha hızlı çalışmasına yardımcı oluyor. Endüstri 4.0’dan farklı olarak bu kavramın otomasyon ve verimlilik temellerine “insani bir dokunuş” kattığını söyleyebiliriz.

Avrupa Birliği, Endüstri 5.0 kavramını şu cümlelerle açıklıyor: “Endüstri 5.0 sanayinin topluma katkısını ve rolünü güçlendiren bir vizyon sağlar. Verimlilik ve üretkenliğin tek amaç olmasının ötesinde, insanı üretim sürecinin merkezine koyar ve gezegenin üretim sınırlarına saygı göstererek refah sağlamak için yeni teknolojiler kullanır.” “Geleceğin endüstrisi” olarak da adlandırılan Endüstri 5.0 yapay zekâ ile birlikte ilerleyen, insan odaklı, araştırma ve yeniliği sürdürülebilir kılan, beklenmedik koşullar karşısında direnç gösteren bir yapılanma demek. Kısacası Endüstri 5.0 ekonomik bir değere odaklanmaktan ziyade toplumsal refaha odaklanmaya geçişi yansıtan bir dönüşüm.

Endüstri 5.0 şirketlere ne gibi faydalar sağlıyor?

Endüstri 5.0 şirketlere iş stratejileri açısından pek çok fayda sağlıyor. Bu faydaları üç ana başlıkta anlatabiliriz.

İnsan odaklılık

Endüstri 5.0 yaklaşımında “insanların yerini alan robotlar” değil, “insanlara yardımcı olan robotlar” ana fikri var. İnsan merkezli olan bu strateji; yetenekleri, çeşitliliği ve yetkilendirmeyi teşvik ediyor. İnsan sezgisinin ve problem çözme yeteneklerinin değeri üreticiler açısından ön plana çıkıyor. Her ne kadar robotlar pek çok açıdan fayda sağlasalar da bizi insan olarak tanımlayan uyum sağlama ve eleştirel düşünme becerilerinden yoksunlar. İnsanlarla birlikte çalışan robotlar ise, kendilerine yardım sağlama ve hayatlarımızı daha iyi hale getirme amaçlarını yerine getirebilirler. Robot teknolojisinde insanların önemini vurgulamak amacıyla Universal Robots, İngilizce’de “iş birliği” anlamına gelen “collaboration” sözcüğünden hareketle işbirlikçi robotlar için “cobot” terimini geliştirdi.

“Endüstri 5.0 yaklaşımında ‘insanların yerini alan robotlar’ değil, ‘insanlara yardımcı olan robotlar’ ana fikri var.”

Bu gelişmeler, bakış açısının kuruluşlara hizmet eden insanlardan, insanlara hizmet eden kuruluşlara doğru evrilmesi anlamına geliyor. Bir şirketin rekabet avantajı elde etmek ve bunu müşteriler için benzersiz bir katma değer yaratmak için kullanma anlayışı değişiyor. Endüstri 5.0 yaklaşımında şirketler, rekabet avantajı elde etmenin yanı sıra bunu çalışanlar için benzersiz bir katma değer yaratmak için kullanma anlayışını benimsiyor.

Dayanıklılık

Endüstri 5.0 yaklaşımında öncelikli odak nokta kâr, büyüme ve verimlilik değil. Bu yaklaşımda artık daha esnek, kırılgan olmayan, daha sağlam yapılanmalar içinde olmak önem taşıyor. Son yıllarda dünya sürekli bir kriz içinde çalkalanıyor. Yaşanan en büyük salgınlardan biri olan Covid-19 ve birbiri ardına çıkan savaşlar dünya gündemini değiştiriyor. Bu paralelde Endüstri 5.0, bir şirketin olası herhangi bir krizi öngörebilmesine, tepki verebilmesine, krizlerden doğru zamanlarda sistematik şeyler öğrenebilmesine, daha çevik davranmasına ve bu sayede istikrarlı, sürdürülebilir performans sağlayabilmelerine öncelik veriyor.

Bu tip beklenmeyen gelişmeler azalan stoklar, taleplerin değişmesi gibi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle şirketlerin üretim süreçlerine daha hızlı yanıt vermesi, süreçleri daha doğru yönetmesi gerekebilir. Krizi yönetebilen şirketler değişken piyasa koşullarına daha iyi uyum sağlayabilir. Endüstri 5.0 iş dünyasına; esnek ve dirençli olmaları, değişen ve belirsizliklerle dolu bir ortamda nasıl ayakta kalabileceklerini düşünmeleri gerektiğini söylüyor.

Sürdürülebilirlik

Pek çok şirket bugüne kadar sürdürülebilirlik odaklı geliştirmeleri iş stratejilerine dahil etti. Şirketler büyük ölçüde hasarı azaltmaya, çevreye verilen zararları en aza indirmeye yönelik çalışmalar yapıyor. Endüstri 5.0 ise sürdürülebilirliği bir şirketin stratejisine tamamen dahil etmekten bahsediyor. Yani gerçek anlamda sürdürülebilir şirketler olmaktan söz ediliyor. Gerçek anlamda sürdürülebilir bir şirket olmak da bir şirketin çevreye olan olumsuz etkisinin azaltılması yerine olumlu etkileri artırmaya yönelmesi anlamını taşıyor.

Endüstri 5.0’ın sürdürülebilirlik anlamındaki yenilikçi bakışı ile hayatımıza giren iki kavram daha var. Bunlardan biri Paul Polman ve Andrew Winston’ın adlandırdığı “Net Pozitif” adı verilen iş modeli. Net Pozitif, az önce sözünü ettiğimiz gibi çevreye olumlu etkilerin çoğaltılmasını ana fikre taşıyan bir yaklaşım. Örneğin bir şirketin karbon emisyonlarını azaltmak için çaba gösterirken, aynı zamanda ağaçlandırma projeleri veya yenilenebilir enerji yatırımları gibi yöntemlerle doğaya katkı sağlaması gibi. İşletmelerin faaliyetleri net pozitif bir etki yaratmayı amaçlaması Endüstri 5.0’ın temelinde yer alan dinamiklerden biri.

Dünyamızı daha iyi bir yer haline getirmeyi amaçlayan “Yeşil Kuğu” kavramı da bu paralelde karşımıza çıkıyor. Bir doğal felaketin beklenmedik bir şekilde ortaya çıkarak büyük bir ekosistemi etkilemesi anlamını taşıyan Yeşil Kuğu, John Elkington’ın isim babalığını yaptığı küresel iklim sorunlarını simgeleyen bir metafor. Çevresel ve ekolojik alanda meydana gelen büyük çaplı, sıra dışı ve genellikle tahmin edilemeyen olayları ifade ediyor. Örneğin sıcaklıkların aşırı derecede yükselmesi ile küresel anlamda hastalıkların artışı gibi. Bu değişiklikler nedeniyle zorunlu insan göçü ve artan sağlık hizmetleri maliyetleri gibi sosyal ve ekonomik etkiler yaşanıyor.

Olası bir olumsuz senaryoda insanlarla makinelerin daha yakın iş birliği yapması sonucunda ortaya çıkan teknolojik gelişmelerin, çevresel etkiyi azaltacak veya olumlu yönde değiştirecek inovasyonlara yol açması mümkün. Örneğin, ACSI Labs’in ürettiği FutureView platformu, yapay zekâ, bilişsel bilim ve meta veriyi birleştirerek çeşitli senaryolar üzerine çalışıyor. Burada, gerçek hayatta yaşanabilecek yeşil kuğu benzeri olumsuz olaylar karşısında özel olarak geliştirilmiş senaryolar kurgulanıyor. Kullanıcılar problemler karşısında karar vererek ne gibi sosyal ve ekonomik etkilere yol açabileceklerini görebiliyorlar.

Endüstri 5.0, şirketlere sorunun bir parçası değil çözümün bir parçası olmayı öneriyor. Net Pozitif ve Yeşil Kuğu kavramları da bu dönüşümde önemli rol oynuyor.

Dijital ve yeşil geçişlere öncülük ediyoruz

SOCAR Türkiye olarak güçlü sürdürülebilirlik vizyonumuz ile geleceğe hazırız. 2020 yılında Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Sanayi 4.0 alanında dünya lideri üretim tesislerini belirlediği “Global Lighthouse Network”e sadece Petkim’i dahil etmişti. 2021 yılında da STAR Rafineri, yine aynı alanda bu kez “Geleceğin Fabrikaları” ligine seçilerek dünyada bu ödülü alan ilk ve tek rafineri olmuştu.

Bir sonraki hedefimiz insanı merkeze alan, dijital ve yeşil dönüşüme öncülük eden sanayileşme süreci Endüstri 5.0 kapsamında; öncü proje ve iş modelleriyle sosyal, ekonomik ve çevresel faydalar sağlamak. SOCAR Türkiye olarak verimliliğin ve üretkenliğin yanı sıra, sanayinin topluma katkısını ve rolünü güçlendirecek çalışmalar yapmayı önceliklendiriyoruz. Sürdürülebilir yatırımlar, yenilikçi teknolojiler ve dijital dönüşümle Avrupa’nın sayılı petrokimya ve entegre rafineri tesisi ve üretim üslerinden biri olma yolunda güçlü adımlarla ilerliyoruz.

Bugünün enerjisiyle yarınlar için çalışıyoruz.