Prototip yapımı ürün geliştirme süreçlerinin en önemli aşamalarından biri. Zira prototip aşamasında bir ürünün bittiğinde neye benzeyeceği aşağı yukarı belli oluyor. Çünkü prototip, bir anlamda geliştirilecek ürünün erken bir sürümü demek. Dolayısıyla ürünün nitelikleri, doğru çalışıp çalışmayacağı da bu aşamada şekillenmiş oluyor.

Peki prototip nedir? Ne işe yarar, türleri nelerdir ve en çok hangi sektörlerde kullanılır? Gelin kavramın ayrıntılarına biraz daha yakından bakalım.

Prototip nedir?

Bir ürünü geliştirirken, ona son şeklini vermeden önce sürecin erken aşamalarında yapılan, tamamlanmamış veya deneme amaçlı örneklere “prototip” adı verilir. Bir tasarımın işlevselliğinin test edilmesi amacıyla kullanılır. Endüstriyel eşyalar, mekanik ve elektronik cihazlar, uygulama yazılımları gibi ürünlerin yanı sıra hizmet süreçlerinin geliştirilmesinde de prototiplerden yararlanılabilir.

Prototip oluşturmak, bir fikrin fiziksel olarak temsil edilmesine olanak tanır. Bir fikrin formüle edilmesiyle tasarımın görselleştirilmesini sağlar. Böylelikle üretime geçmeden önce ürünün herhangi bir sorunu veya eksiği olup olmadığı tespit edilir. Ayrıca ürünün maliyetini yönetmek ve pazarlama stratejisini geliştirmek için de prototiplerden faydalanılır. Mühendisler veya tasarımcılar yeni bir ürün üzerine çalışırlarken konseptlerini diğer profesyonellere, şirket yönetimine veya müşterilere açıklamak için prototip kullanırlar.

Prototip türleri nelerdir?

Prototipler ürünün türüne göre fiziksel ve dijital olarak oluşturulabilir. Fiziksel prototip, bir ürünün veya hizmetin gerçek dünyada nasıl görüneceğini ve çalışacağını gösteren somut bir modeldir. Dijital prototip ise bir ürünün veya hizmetin dijital bir modelidir. Örneğin bir video, animasyon veya simülasyon gibi.

Prototipleri amacına göre yatay ve dikey prototipler olarak sınıflandırabiliriz.

• Yatay prototipler: Mühendisler, bir ürünü kullanıcının bakış açısından göstermek ve temel gereksinimleri belirlemek için yatay prototipler kullanabilir. Genellikle yazılım tasarımlarında kullanılan bu prototip, yazılım mühendislerinin programı kullanıcı arayüzü aracılığıyla anlamalarına yardımcı olur. Örneğin bir oyun firması, geliştirdiği bir video oyunu için yatay bir prototip oluşturarak bunu belirli sayıda kullanıcıdan oluşan bir test grubuna sunabilir. Bu sayede oyunun hatalarını ve aksaklıklarını test edebilir.
• Dikey prototip: Dikey prototipler, başka bir tasarım aşamasına geçmeden önce ürünün kritik işlevlerini test etmek için kullanılır. Örneğin, yeni bir akıllı telefonun performansını test etmek için dikey prototipten yararlanılabilir.

Kullanılan malzeme ve yönteme göre de prototipleri şu şekilde kategorilendirebiliriz:

• Üç boyutlu prototipler: YBir ürünün gerçekçi bir versiyonunu oluşturmak için üç boyutlu baskı kullanılır. 3D model, kusurların veya iyileştirme alanlarının belirlenmesine yardımcı olur. Üç boyutlu prototipler, dizel motorlar veya mekanik parçalar gibi kapsamlı ürünleri daha basit hale getirmek açısından da değerlidir.
• Fizibilite prototipi: Mühendisler ve tasarımcılar, mevcut bir ürün tasarımına yeni eklenen özellikleri test etmek için fizibilite prototiplerini kullanır. Örneğin yeni bir pazarlama kampanyası geliştirmek için bir web sitesi veya mobil uygulamanın prototipi oluşturulabilir.
• Fiziksel model: Yapı tuğlaları, modelleme kili veya inşaat kâğıdı da dahil olmak üzere her türlü malzemeden fiziksel bir model prototipi yapılabilir. Bir mimar eğer teknolojik özellikleri olan bir bina yapıyorsa bu binanın tasarım öğelerini ve özelliklerini analiz etmek için daha küçük ölçekte bir fiziksel model prototipi yapabilir.
• Sanal gerçeklik prototipi: Bir mühendisin veya tasarımcının konseptini görselleştirmesine olanak tanıyan bu prototip, sanal gerçeklik gözlüğü veya bilgisayar yazılımı yardımıyla sanal bir deneyime olanak tanıyabilir. Örneğin, bir lunaparkın sanal bir prototipi yapılabilir, içinde dolaşmak için artırılmış gerçeklikten faydalanılabilir.
• Çizimler ve diyagramlar: Çizimler ve diyagramlar, bir kavramı veya fikri ifade etmek için en yaygın kullanılan prototiplerdir. Bir mühendisin, yeni bir mekanik parçanın taslağını çizmesi buna örnek olarak verilebilir.
• Video prototipi: Bir ürünün video prototipi, animasyonlu bir video veya simülasyon kullanılarak oluşturulabilir. Video prototipi, ürün veya hizmet fikrinin diğer tasarımcılara, şirket yönetimine veya yatırımcılara açıklanmasına yardımcı olur. Örneğin yeni bir mobil uygulama geliştirilirken uygulamanın ana ekranını, işlevlerini ve kullanıcı arayüzünü gösteren bir video prototipi oluşturulabilir.
• Tel kafes: Tel kafes bir prototipin iskeletidir diyebiliriz. Bir ürünün tam olarak nasıl görüneceğinin ve nasıl kullanılacağının şablonlarla yapılmasıdır. Teller, kartonlar, makas ve yapıştırıcılarla oluşturulabilir. Örneğin yeni bir oyuncak araba için tel kafes prototipi geliştirilerek tasarımda görülebilecek öğelerin ana hatları rahatlıkla belirlenebilir.
• Çalışma modeli: Mühendisler tasarladıkları ürünün planladıkları şekilde çalışmasını sağlamak için çalışma modeli prototipleri oluşturur. Çalışma modeli prototipi, genellikle ürünün belirli bir şekilde birbirine uyması gereken mekanik tasarımlar için kullanılır. Mesela bir otomobilin gerçek boyutlarda ve malzemelerden yapılmış bir prototipi oluşturulabilir. Bu prototip, arabanın performansını ve güvenliğini test etmek için kullanılabilir.

Prototip en çok hangi sektörlerde kullanılır?

Prototipler teknoloji ve yazılım, ürün tasarımı ve mühendislik, sağlık, otomotiv, mimari ve inşaat, eğitim, gıda, enerji ve çevre teknolojileri, pazarlama ve reklam gibi pek çok sektörde kullanılır.

Prototip kimya endüstrisinde de önem arz eden ön süreçlerden biridir. Zira bir maddenin istenen fiziksel veya kimyasal dönüşümünün sağlanması için gereklidir. Fiziksel ve kimyasal dönüşüm aşamalarında tasarım önerileri geliştirilir, bu yönde araştırmalar yapılır. Kabul edilen tasarım önerisinin hesaplamaları yapılır. Ardından prototip yapma süreci gelir. Test ve tasarımın geliştirilmesinden sonra da üretim süreci başlar.

Enerji firmalarında prototipler, yeni enerji teknolojilerini ve ürünlerini geliştirmek için önemli bir araçtır. Örneğin güneş panelleri, rüzgâr türbinleri veya hidroelektrik santralleri gibi yenilenebilir enerji kaynakları bunlara örnek verilebilir. Enerji tüketimini azaltmak ve yeni teknolojiler geliştirmek için de prototiplerden yararlanılır. Örneğin, akıllı şebekeler ve enerji depolama sistemleri gibi prototipler enerji dağıtımını iyileştirmek amaçlı kullanılabilir.

“Enerji firmalarında prototipler, yeni enerji teknolojilerini ve ürünlerini geliştirmek için önemli bir araçtır. Örneğin güneş panelleri, rüzgâr türbinleri veya hidroelektrik santralleri gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını geliştirmek için prototipler kullanılır.”

Prototip yapımından sonraki aşama test sürecidir. Kimi zaman bir prototipi test etmek için bazı gruplar oluşturulabilir. Kimi zaman ise üretici kendi prototipini kendi test eder. Örnek çalışmayı deneyimleyen kişilerin geri bildirimlerine göre prototip şekillenerek son haline gelir. Test sonrasında ise ürünler satışa ve kullanıma hazır hale gelir.

Prototip kullanmanın avantajları nelerdir?

Prototip kullanmanın pek çok faydası vardır. Bu faydaları şöyle sıralayabiliriz:

• Bir mühendisin veya ürün tasarımcısının fikirlerini başkalarına iletmesine yardımcı olmak,
• Ürün veya hizmetle ilgili olası sorunlara uygulanabilir çözümler sunmak,
• Karmaşık bir süreci test ve analiz etmek için daha küçük bileşenlere bölmek,
• Bir konsept veya ürün hakkında geri bildirim almak,
• Bir fikrin gerçekçi bir şekilde işe yarayıp yaramadığını görmek,
• Seri üretimden önce ürünü test etmek ve kalite kontrolünü yapmak,
• Ürünün başarısız olması durumunda onu yeniden tasarlamak,
• Zaman, enerji, itibar ve para kaybından kaçınmak,
• Daha az yatırımla daha az risk almak.

SOCAR Wennovation Start-up Challenge

SOCAR Türkiye’nin 2022 yılında hayata geçirdiği, bir açık inovasyon platformu olan SOCAR Wennovation; dijital dönüşüm odağında, prototip aşamasını geçmiş, kullanıma hazır ürün ve servisi bulunan dünya çapındaki girişimcilerle iş birliği yapıyor. Platform çatısı altında 2023 yılı başında başvurulara açılan Start up Challenge kapsamında ise yurt içinden ve yurt dışından pek çok proje yarıştı. 2023 yılı Mayıs ayında açıklanan sonuçlara göre kazanan start up’lar Alloy Additive, Delivers AI, Flyability ve F-Ray Fintech oldu.

Kazanan girişimlerden Alloy Additive’ın prototipine bir göz atalım. Bu çözüm, robotla değerli metal alaşımlardan üç boyutlu baskı yapabilen bir yazıcı ana fikrinde şekillendi. Alloy Additive, ilk prototipini büyük boyutlarda hızlı metal baskı olanağı tanıyan metal kaynağı, robotik kol ve yazılım birleşimi ile oluşturdu. Prototip üzerinde yapılan test aşamalarından sonra bu ürün; uzay, havacılık, savunma sanayi, petrokimya, medikal, otomotiv gibi sektörler tarafından kullanılabilecek bir ürün olarak pazarlanmaya başlandı.

SOCAR Türkiye olarak katma değeri yüksek ürün ve proseslerin geliştirilmesine yönelik gerekli aksiyonları almaya devam ediyoruz. Ar-Ge ve İnovasyon Merkezimizde araştırma, prototip geliştirme ve üretim süreçlerini titizlikle yürütüyor; sürdürülebilir gelecek için fark yaratacak tasarımların oluşturulmasına ön ayak oluyoruz. Bugünün enerjisiyle daha güzel yarınlar için çalışmaya devam ediyoruz.